Περικαρδίτιδα
Η περικαρδίτιδα είναι φλεγμονή του περικαρδίου, δηλαδή του ασκού που περιβάλλει την καρδιά. Το περικάρδιο υπό φυσιολογικές συνθήκες λειτουργεί προστατευτικά για την καρδιά και μειώνει την τριβή της καρδιάς με τα γύρω όργανα. Η περικαρδίτιδα μπορεί να συνοδεύεται από περικαρδιακή συλλογή (συγκέντρωση υγρού μέσα στον περικαρδιακό ασκό). Εάν συσσωρευθεί μεγάλη ποσότητα περικαρδιακού υγρού, μπορεί να συμπιέσει και να περιορίσει την κινητικότητα της καρδιάς. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται καρδιακός επιπωματισμός και αποτελεί μία πολύ σοβαρή και δυνητικά απειλητική για τη ζωή κατάσταση, εφόσον δεν αναγνωριστεί έγκαιρα και δεν θεραπευθεί κατάλληλα.
Ποια είναι τα αίτια της περικαρδίτιδας;
Η περικαρδίτιδα έχει πολλαπλά αίτια, συμπεριλαμβανομένου τα κάτωθι:
Ιδιοπαθής περικαρδίτιδα-Άγνωστο αίτιο: Σε πολλές περιπτώσεις η αιτία της περικαρδίτιδας δεν μπορεί να αποσαφηνισθεί. Δεν είναι πάντα απαραίτητο να αναγνωριστεί η αιτία, ειδικά όταν η νόσος βελτιώνεται με εμπειρική αντιφλεγμονώδη αγωγή.
Λοίμωξη: Κάθε λοιμώδης οργανισμός μπορεί να προσβάλει το περικάρδιο. Η πλειοψηφία των περιστατικών προκαλούνται είτε από ιογενή λοίμωξη ή από άγνωστο μικροοργανισμό.
Ακτινοβολία: Προηγούμενη ακτινοβόληση στον θώρακα είναι μία βασική αιτία περικαρδιακής νόσου. Οι περισσότερες περιπτώσεις αφορούν ακτινοβόληση λόγω θεραπείας καρκίνου, ιδίως καρκίνου μαστού, πνεύμονα ή λέμφωμα.
Τραύμα: Το τραύμα μπορεί να είναι αμβλύ (όπως χτύπημα στο τιμόνι του αυτοκινήτου μετά από τροχαίο) ή διατριταίνον (όπως ο τραυματισμός από σφαίρα ή μαχαίρι). Επιπλέον, επεμβατικές καρδιολογικές πράξεις μπορεί να προκαλέσουν σπανίως τραυματισμό στην καρδιά και περικαρδίτιδα. Το έμφραγμα μυοκαρδίου οδηγεί σε βλάβη του καρδιακού μυός λόγω έλλειψης οξυγόνου, και επίσης μπορεί να προκληθεί περικαρδίτιδα.
Φάρμακα και τοξίνες: Ένας αριθμός φαρμάκων, όπως χημειοθεραπευτικά φάρμακα, μπορεί να προκαλέσουν περικαρδίτιδα.
Μεταβολικές διαταραχές: Η κυριότερη μεταβολική διαταραχή που μπορεί να οδηγήσει σε περικαρδίτιδα είναι η νεφρική ανεπάρκεια.
Καρκίνος: Περικαρδιακή νόσος μπορεί να αναπτυχθεί όταν ο καρκίνος μεθίσταται στην καρδιά, συνηθέστερα από τον μαστό, τον πνεύμονα ή από λέμφωμα Hodgkin.
Αυτοάνοσα νοσήματα: Ο Συστηματικός Ερυθηματώδης Λύκος (ΣΕΛ), η Ρευματοειδής Αρθρίτιδα (ΡΑ), η Συστηματική Σκλήρυνση και η μικτή νόσος συνδετικού ιστού αποτελούν τα ποιο κοινά αυτοάνοσα νοσήματα που μπορεί να προκαλέσουν περικαρδίτιδα.
Γαστρεντερολογικά νοσήματα: Περικαρδίτιδα μπορεί να αναπτυχθεί σε φλεγμονώδη νόσο εντέρου (ελκώδη κολίτιδα ή νόσο Crohn).
Ποια είναι τα συμπτώματα της περικαρδίτιδας;
Το πιο συχνό σημείο της οξείας περικαρδίτιδας είναι ο πόνος, που συνήθως επιτείνεται με την βαθιά εισπνοή. Αυτό το πλευριτικού τύπου άλγος συνήθως εμφανίζεται αιφνίδια, είναι συχνά οξύ και διαξιφιστικό, και είναι αισθητό στο στήθος. Μπορεί όμως να εκδηλωθεί και ως βύθιος , συσφιγκτικός πόνος που να προσομοιάζει με αυτόν του εμφράγματος. Ο πόνος μπορεί να μειώνεται σε ένταση στην καθιστική θέση, και μπορεί να αντανακλά στον ώμο και στην πλάτη. Ορισμένοι ασθενείς με περικαρδίτιδα εμφανίζουν και πυρετό.
Πώς τίθεται η διάγνωση της περικαρδίτιδας;
Η διάγνωση τίθεται με την κλινική εξέταση , τα εργαστηριακά και απεικονιστικά ευρήματα.
Κλινική εξέταση: Κατά την κλινική εξέταση ο ιατρός θα ακροαστεί την καρδιά με το στηθοσκόπιο. Συχνά, σε ασθενείς με περικαρδίτιδα είναι ακουστός ένας χαρακτηριστικός ήχος που ονομάζεται περικαρδιακή τριβή. Αυτός παράγεται με την τριβή των τοιχωμάτων του περικαρδιακού ασκού που φλεγμαίνουν.
Ηλεκτροκαρδιογράφημα: Η περικαρδίτιδα και η περικαρδιακή συλλογή μπορεί να προκαλέσουν μεταβολές και αλλοιώσεις στο ηλεκτροκαρδιογράφημα.
Ακτινογραφία θώρακος: Σε υποψία περικαρδίτιδας συχνά διενεργείται ακτινογραφία θώρακος. Η καρδιακή σκιά μπορεί να είναι μεγαλύτερη από το φυσιολογικό, σε περίπτωση μεγάλης περικαρδιακής συλλογής. Παρόλα αυτά, στην πλειοψηφία των ασθενών με οξεία περικαρδίτιδα, η ακτινογραφία θώρακος είναι φυσιολογική, καθώς σε αυτές τις περιπτώσεις η περικαρδιακή συλλογή είναι μικρή ή ανύπαρκτη.
Υπέρηχος καρδιάς: Γενικά συστήνεται υπέρηχος (τρίπλεξ) καρδιάς, καθώς είναι πιο ευαίσθητη εξέταση για την ανίχνευση περικαρδιακού υγρού. Επιπλέον, ο υπέρηχος μπορεί να καθορίσει αν η περικαρδιακή συλλογή περιορίζει σημαντικά την κινητικότητα και λειτουργία της καρδιάς, προκαλώντας καρδιακό επιπωματισμό. Παρόλα αυτά, ακόμα και η μη ύπαρξη περικαρδιακής συλλογής, δεν αποκλείει την πιθανότητα περικαρδίτιδας.
Είναι περικαρδίτιδα;
Τουλάχιστον δύο από τα ακόλουθα τέσσερα κριτήρια πρέπει να συντρέχουν σε έναν ασθενή με περικαρδίτιδα:
- Θωρακικό άλγος
- Περικαρδικός ήχος τριβής
- Ηλεκτροκαρδιογραφικές αλλοιώσεις
- Περικαρδιακή συλλογή
Οι περισσότεροι ασθενείς με περικαρδίτιδα έχουν επιπλέον αυξημένους δείκτες φλεγμονής όπως την CRP (C-αντιδρώσα πρωτεΐνη). H CRP βοηθά τόσο στην επιβεβαίωση της διάγνωσης αλλά και στην παρακολούθηση και εξέλιξη της νόσου και την απάντηση του ασθενούς στην θεραπεία.
Ποια είναι η θεραπεία της περικαρδίτιδας;
Οι στόχοι θεραπείας της περικαρδίτιδας περιλαμβάνουν την ανακούφιση από τον πόνο και εξάλειψη της φλεγμονής και της περικαρδιακής συλλογής. Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να χρειάζεται ειδική θεραπεία, ανάλογα με το αίτιο της περικαρδίτιδας. Ορισμένοι ασθενείς μπορεί να χρειαστεί να εισαχθούν στο νοσοκομείο για θεραπεία, ενώ άλλοι να λάβουν αγωγή κατ’ οικον. Εισαγωγή σε νοσοκομείο χρειάζεται σε περιπτώσεις που πρέπει να γίνει διερεύνηση για συγκεκριμένο ειδικό αίτιο της νόσου που θα απαιτήσει και εξειδικευμένη θεραπεία, ή αν υπάρχει υψηλός κίνδυνος πρώιμων επιπλοκών (υψηλός πυρετός, καρδιακός επιπωματισμός, μεγάλη περικαρδιακή συλλογή, πρόσφατη λήψη αντιπηκτικών φαρμάκων όπως sintrom).
Αντιμετώπιση του πόνου: Στους περισσότερους ασθενείς με οξεία περικαρδίτιδα, η θεραπεία ξεκινάει με ασπιρίνη ή ένα μη στεροειδές αντιφλεγμονώδες (ΜΣΑΦ), ώστε να ανακουφιστεί ο ασθενής από τον πόνο. Ένα επιπλέον φάρμακο που συνιστάται είναι η κολχικίνη. Σε πολλές μελέτες έχει αναδειχθεί η αποτελεσματικότητά της στην ανακούφιση από τον πόνο και στην μείωση των υποτροπών της νόσου. Αν αυτά τα φάρμακα δεν είναι αρκετά για την βελτίωση του ασθενούς, ή δεν γίνονται καλά ανεκτά, μπορεί να χορηγηθεί κορτιζόνη (πχ πρεδνιζόνη). Σε αυτή την περίπτωση η μείωσή της γίνεται σταδιακά σε βάθος εβδομάδων για μείωση της πιθανότητας υποτροπών.
Αντιμετώπιση της αιτίας: Όταν αναγνωρίζεται μία συγκεκριμένη αιτία για την περικαρδίτιδα, η θεραπεία στοχεύει και στον αντίστοιχο παράγοντα. Για παράδειγμα, αν η περικαρδίτιδα οφείλεται σε κάποια βακτηριακή λοίμωξη, η θεραπεία περιλαμβάνει την χορήγηση ενός ή περισσότερων αντιβιοτικών. Αντιθέτως, η ιογενούς αιτιολογίας περικαρδίτιδα δεν χρήζει κάποιας ειδική αγωγής παρά μόνο εμπειρική αντιφλεγμονώδης αγωγή. Αυτός είναι και ο λόγος που δεν είναι πάντα απαραίτητο να αναγνωρίζεται και η αιτία της περικαρδίτιδας.
Περικαρδίτιδα μετά από έμφραγμα μυοκαρδίου: Σε ορισμένες περιπτώσεις η περικαρδίτιδα και η περικαρδιακή συλλογή μπορεί να είναι πρώιμες επιπλοκές ενός εμφράγματος μυοκαρδίου. Ευτυχώς, η συχνότητα με την οποία εμφανίζεται αυτή η επιπλοκή έχει μειωθεί σημαντικά, με τις νεότερες θεραπευτικές προσεγγίσεις του εμφράγματος στην σύγχρονη εποχή, καθώς μειώνεται η έκταση της μυοκαρδιακής βλάβης. Όταν εμφανίζεται, συνήθως είναι παροδική και διαρκεί λίγες μέρες. Μία άλλη μορφή περικαρδίτιδας, η οποία ονομάζεται «σύνδρομο μετά από μυοκαρδιακή βλάβη» μπορεί να αναπτυχθεί εβδομάδες ως και μήνες μετά από έμφραγμα μυοκαρδίου, bypass ή άλλη καρδιολογική επέμβαση. Η βέλτιστη θεραπεία για αυτή την κατάσταση δεν είναι ξεκάθαρη, αλλά συνήθως χορηγείται ασπιρίνη ή ΜΣΑΦ και ενίοτε κολχικίνη.
Περικαρδιοκέντηση: Η περικαρδιοκέντηση είναι ο ιατρικός όρος για την αφαίρεση υγρού από τον περικαρδιακό ασκό με την βοήθεια ειδικής βελόνας. Η περικαρδιοκέντηση συστήνεται σε ασθενείς μεγάλη περικαρδιακή συλλογή ή καρδιακό επιπωματισμό, ενώ μπορεί να χρησιμεύσει τόσο στην θεραπεία όσο και στην αποσαφήνιση του αιτίου της περικαρδίτιδας. Οι κίνδυνοι-επιπλοκές της περικαρδιοκέντησης είναι η αιμορραγία, λοίμωξη, και βλάβη στην καρδιά.
Μετάφραση-Επιμέλεια
Μάριος Δ. Κολιός
Ειδικός Καρδιολόγος-Στρατιωτικός Ιατρός
Επιστημονικός Συνεργάτης Α’ Καρδιολογικής Κλινικής ΠΓΝ Ιωαννίνων
Βιβλιογραφία
Imazio M, Cecchi E, Demichelis B, et al. Indicators of poor prognosis of acute pericarditis. Circulation 2007; 115:2739.
Imazio M, Spodick DH, Brucato A, et al. Controversial issues in the management of pericardial diseases. Circulation 2010; 121:916.
Adler Y, Charron P, Imazio M, et al. 2015 ESC Guidelines for the diagnosis and management of pericardial diseases: The Task Force for the Diagnosis and Management of Pericardial Diseases of the European Society of Cardiology (ESC)Endorsed by: The European Association for Cardio-Thoracic Surgery (EACTS). Eur Heart J 2015; 36:2921.
Imazio M, Gaita F, LeWinter M. Evaluation and Treatment of Pericarditis: A Systematic Review. JAMA 2015; 314:1498.
